De Utrechtse Caravaggisten · 4151 dagen geleden by Ad van den Ende
Onder de Utrechtse caravaggisten wordt een groep schilders verstaan, die in de eerste decennia van de zeventiende eeuw als onderdeel van hun opleiding naar Italië reisden, daar sterk onder de invloed van de werken van Caravaggio kwamen, en die na terugkomst in Nederland in Utrecht werkzaam waren. Zij maakten deel uit van een Europese kunststroming die bekendstaat als het caravaggisme.
De voornaamsten onder hen zijn Hendrick ter Brugghen, Dirck van Baburen en Gerard van Honthorst. Andere schilders die in caravaggistische trant werkten zijn onder meer Jan van Bijlert en Jan Gerritsz. van Bronchorst.
Caravaggio (1565? – 1610)
De Italiaan Caravaggio streefde er naar alle conventie op te ruimen en de kunst volledig te vernieuwen. Hij zocht de waarheid. Als die er soms lelijk uitzag vond hij dat niet erg.
Hij deed alles om de figuren als het ware tastbaar te maken. Licht en schaduw hielpen hem daarbij. Hij gebruikte hard licht en diepe schaduwen. Dit hielp hem elk tafereel heel eerlijk te laten uitkomen.
Schilderijen van Caravaggio
1593 De zieke Bacchus
1593 Jongen die fruit schilt
1593 Jongen die een fruitmand draagt
1595 De heilige Franciscus in extase
1595 De muzikanten
1596 De valsspelers
1596 Bacchus
1596 De waarzegster
1596 De waarzegster
1596 Maria Magdalena
1596 Maria Magdalena
1596 Rust op de vlucht naar Egypte
Hendrick Jansz. ter Brugghen of Terbrugghen
Hendrick Jansz. ter Brugghen of Terbrugghen (1588 – 1629) was een Nederlands schilder, die gerekend wordt tot de Utrechtse caravaggisten.
Hij kwam in de leer bij Abraham Bloemaert in Utrecht. Hij maakte een studiereis naar Italië. Daar gaven op dat moment de werken van Caravaggio de toon aan. In 1614 keerde Hendrick ter Brugghen terug naar Utrecht.
Kort na 1620 wordt zijn werk meer uitgesproken caravaggistisch. Mogelijk werd hij beïnvloed door de terugkeer uit Italië van Gerard van Honthorst en Dirck van Baburen rond die tijd. Er wordt verondersteld dat hij in Utrecht nauw samenwerkte met Baburen.
Tegenwoordig is Hendrick ter Brugghen de meest gewaardeerde zeventiende-eeuwse schilder uit Utrecht.
Dirck Jaspersz. van Baburen
Dirck Jaspersz. van Baburen (ca. 1595 – 1624) was een Nederlands schilder, die gerekend wordt tot de Utrechtse caravaggisten.
In 1611 ging Dirck daar in de leer bij Paulus Moreelse, en rond 1615 reisde hij naar Rome, waar hij met de Rotterdamse schilder David de Haen samenwerkte.
In Rome zou Baburen tot de oprichters van de Bentvueghels hebben behoord.
Dit waren Nederlandse schilders die elkaar in Rome vaak in een kroeg ontmoetten.
Zijn bijnaam was Biervlieg.
Rond 1621 keerde Baburen terug naar Utrecht. Hij kreeg enkele interessante opdrachten, maar hij stierf al in 1624. Hij werd begraven in de Buurkerk in Utrecht.
Dirck van Baburen was in Rome sterk onder de invloed gekomen van de stijl van Caravaggio. Hij schilderde bijbelse en mythologische taferelen, en genrestukken met drinkers en muzikanten. Zijn stijl sluit aan bij die van Hendrick ter Brugghen.
Prometheus door Vulcanus geketend
“Prometheus stal het vuur van de goden om het aan de mensen te geven. Als straf ketende Vulcanus hem aan een rots, waar een adelaar hem onder helse pijnen de lever uitpikte. Hier wordt Prometheus geboeid. Zijn gezicht is verwrongen van angst.
Mercurius lacht hem uit. De dramatische belichting en de roodverbrande handen en gezichten keek Van Baburen af van zijn grote voorbeeld Caravaggio.” (Rijksmuseum)
Gerard Hermansz. van Honthorst
Gerard Hermansz. van Honthorst (1592 – 1656) was een van de weinige schilders met een internationale faam. Zijn grote voorbeeld was Antoon van Dyck.
Hij reisde naar Italië, waar hij vanaf 1616 vermeld wordt in Venetië, Florence en Rome.
“De in uitbundige, Italiaans aandoende kleding gestoken man verrast ons. Hij komt van achter een tapijt tevoorschijn en leunt uit het venster. Om met de toeschouwer te kunnen klinken, zoekt hij contact. Hij lijkt wel uit de lijst van het schilderijtje te komen, zo levensecht en overtuigend heeft Honthorst dit weten te schilderen.” (Rijksmuseum)
Van Honthorst schilderde historiestukken, genrestukken van drinkers en muzikanten en talloze portretten.
De aanbidding van Jezus door de herders
In Italië kwam Van Honthorst onder de invloed van Caravaggio en diens lichteffecten (clair-obscur). Hij ging zich specialiseren in nachtelijke taferelen met figuren die door fel kaarslicht beschenen worden. Deze schilderijen vielen zeer in de smaak van het publiek en leverden hem de bijnaam “Gherardo della Notte” op.
De doornenkroning van Jezus 1622
“Voor zijn terechtstelling drukken Romeinse soldaten Christus een uit doorntakken gevlochten kroon op het hoofd, slaan hem een mantel om en bespotten hem. Hij is immers de koning der Joden? Het tafereel wordt op dramatische wijze verlicht door een fakkel, die de jongen links vasthoudt. Honthorst maakte zijn schilderij vermoedelijk voor een rooms-katholieke schuilkerk in Amsterdam.” (Rijksmuseum)
