De veldslag · 5382 dagen geleden by Ad van den Ende
I, hoofdstuk 7
In Babylonië ααngekοmen hοudt Cyrus krijgsrααd, waarbij hij wijst op de perzische tαctiek ναn het krijgsgeschreeuw. Hij weerlegt de door enkelen uitgesproken twijfel ααn zijn geode trouw en spreekt de aanvoerders mοed in. Door de berichten ναn ονerlοpers en νerkenners, αls zοu Artaxerxes terugtrekken, en door de juist blijkende νοοrspelling ναπ Kyros’ wααrzegger Silαnus, dαt de kοning de eerste tien dαgen niet zou strijden, neemt het vertrouwen sterk toe. Het leger trekt in bedenkelijk νrije οpstelling νerder. (Ten Veldhuys)
Anabasis boek I, hoofdstuk 8
[8.1] καὶ ἤδη τε ἦν ἀμφὶ ἀγορὰν πλήθουσαν
En reeds was het rond de tijd dat de marktplaats vol wordt,
καὶ πλησίον ἦν ὁ σταθμὸς ἔνθα ἔμελλε καταλύειν,
en nabij was de pleisterplaats waar hij uit zou spannen,
ἡνίκα Πατηγύας, ἀνὴρ Πέρσης
als plotseling Pategyas, een Perzische man,
τῶν ἀμφὶ Κῦρον χρηστός,
van de mensen rond Kyros een nuttig iemand,
προφαίνεται ἐλαύνων
aan komt rennen,
ἀνὰ κράτος ἱδροῦντι τῷ ἵππῳ,
met alle macht zijn bezweet paard aanzettend,
καὶ εὐθὺς πᾶσιν οἷς ἐνετύγχανεν ἐβόα
en terstond schreeuwde hij naar allen die hij tegenkwam,
καὶ βαρβαρικῶς καὶ ἑλληνικῶς
zowel in het Perzisch als in het Grieks,
ὅτι βασιλεὺς σὺν στρατεύματι πολλῷ προσέρχεται
dat de koning er met een groot leger aankwam
ὡς εἰς μάχην παρεσκευασμένος.
om zo te zeggen op de strijd voorbereid.
[8.2] ἔνθα δὴ πολὺς τάραχος ἐγένετο:
Toen ontstond er een grote verwarring:
αὐτίκα γὰρ ἐδόκουν οἱ Ἕλληνες καὶ πάντες
want ze dachten, de Grieken en alle anderen
δὲ ἀτάκτοις σφίσιν ἐπιπεσεῖσθαι:
dat ze dadelijk, niet in slagorde, overvallen zouden worden.
[8.3] Κῦρός τε καταπηδήσας ἀπὸ τοῦ ἅρματος
Maar Kyros, na van zijn wagen gesprongen te zijn,
τὸν θώρακα ἐνεδύετο καὶ ἀναβὰς ἐπὶ τὸν ἵππον
trok zijn harnas aan en, op zijn paard gesprongen,
τὰ παλτὰ εἰς τὰς χεῖρας ἔλαβε,
nam hij zijn werpspiezen in zijn handen,
τοῖς τε ἄλλοις πᾶσι παρήγγελλεν ἐξοπλίζεσθαι
en alle anderen beval hij zich tot de tanden te wapenen
καὶ καθίστασθαι εἰς τὴν ἑαυτοῦ τάξιν ἕκαστον.
en zich op te stellen, ieder in zijn eigen gelid.
[8.4] ἔνθα δὴ σὺν πολλῇ σπουδῇ καθίσταντο,
Toen stelden ze zich in grote haast op,
Κλέαρχος μὲν τὰ δεξιὰ τοῦ κέρατος ἔχων
Klearchos voerde het rechtergedeelte van de vleugel aan,
πρὸς τῷ Εὐφράτῃ ποταμῷ,
bij de rivier de Eufraat,
Πρόξενος δὲ ἐχόμενος, οἱ δ᾽ ἄλλοι μετὰ τοῦτον,
ook Proxenos was aanvoerder, de anderen achter hem;
Μένων δὲ καὶ τὸ στράτευμα
Menon en (de rest van) het leger
τὸ εὐώνυμον κέρας ἔσχε τοῦ Ἑλληνικοῦ.
vormde de linkervleugel van de Grieken.
[8.5] τοῦ δὲ βαρβαρικοῦ
Van het Perzische leger stonden
ἱππεῖς μὲν Παφλαγόνες εἰς χιλίους
ongeveer duizend Paflagonische ruiters
παρὰ Κλέαρχον ἔστησαν ἐν τῷ δεξιῷ
Op de rechtervleugel naast Klearchos
καὶ τὸ Ἑλληνικὸν πελταστικόν,
en de Griekse lichtgewapenden;
ἐν δὲ τῷ εὐωνύμῳ Ἀριαῖός
op de linkervleugel (stonden) Ariaios,
τε ὁ Κύρου ὕπαρχος
de onderbevelhebber van Kyros
καὶ τὸ ἄλλο βαρβαρικόν,
en de rest van het Perzische leger.
[8.6] Κῦρος δὲ καὶ ἱππεῖς τούτου
Kyros en zijn ruiters,
ὅσον ἑξακόσιοι <κατὰ τὸ μέσον>,
ongeveer zeshonderd, (stonden) in het midden,
ὡπλισμένοι θώραξι μὲν αὐτοὶ
zij bewapend met pantsers
καὶ παραμηριδίοις καὶ κράνεσι
en beenharnassen en helmen,
πάντες πλὴν Κύρου:
allen behalve Kyros:
Κῦρος δὲ ψιλὴν ἔχων τὴν κεφαλὴν
Kyros stelde zich met onbedekt hoofd op
εἰς τὴν μάχην καθίστατο.
voor de strijd.
[λέγεται δὲ καὶ τοὺς ἄλλους Πέρσας
[Er wordt gezegd dat ook de andere Perzen
ψιλαῖς ταῖς κεφαλαῖς
met onbedekt hoofd
ἐν τῷ πολέμῳ διακινδυνεύειν].
in het gevecht alles op het spel zetten.]
[8.7] οἱ δ᾽ ἵπποι πάντες [οἱ μετὰ Κύρου]
Alle paarden [in het leger van Kyros]
εἶχον καὶ προμετωπίδια καὶ προστερνίδια:
hadden zowel hoofdschilden als borstschilden;
εἶχον δὲ καὶ μαχαίρας οἱ ἱππεῖς Ἑλληνικάς.
de ruiters hadden ook Griekse zwaarden.
[8.8] καὶ ἤδη τε ἦν μέσον ἡμέρας
Het was al midden op de dag
καὶ οὔπω καταφανεῖς ἦσαν οἱ πολέμιοι:
en nog waren de vijanden niet zichtbaar;
ἡνίκα δὲ δείλη ἐγίγνετο,
maar toen het avond werd
ἐφάνη κονιορτὸς ὥσπερ νεφέλη λευκή,
verscheen er een stofwolk lijkend op een witte nevel,
χρόνῳ δὲ συχνῷ ὕστερον ὥσπερ μελανία τις
geruime tijd later lijkend op iets zwarts,
ἐν τῷ πεδίῳ ἐπὶ πολύ.
in de vlakte, heel groot.
[8.9] καὶ ἦσαν ἱππεῖς μὲν λευκοθώρακες
En er waren ruiters met witte harnassen
ἐπὶ τοῦ εὐωνύμου τῶν πολεμίων:
op de linkervleugel van de vijanden;
Τισσαφέρνης ἐλέγετο τούτων ἄρχειν:
men zei dat Tissafernes hen aanvoerde.
[8,11] ὃ μέντοι Κῦρος εἶπεν
Kyros zei,
ὅτε καλέσας παρεκελεύετο τοῖς Ἕλλησι
toen hij de Grieken toeriep en hen aanmoedigde,,
τὴν κραυγὴν τῶν βαρβάρων ἀνέχεσθαι,
het geschreeuw van de Perzen te dulden;
ἐψεύσθη τοῦτο:
hij vergiste zich daarin:
οὐ γὰρ κραυγῇ ἀλλὰ
want niet onder geschreeuw maar
σιγῇ ὡς ἁνυστὸν καὶ ἡσυχῇ
in zo groot mogelijke stilte en rust
ἐν ἴσῳ καὶ βραδέως προσῇσαν.
kwamen ze gelijkmatig en langzaam dichterbij.
[8.12] καὶ ἐν τούτῳ Κῦρος παρελαύνων αὐτὸς
En intussen reed Kyros zelf voorbij
σὺν Πίγρητι τῷ ἑρμηνεῖ
met Pigres, de tolk,
καὶ ἄλλοις τρισὶν ἢ τέτταρσι
en drie of vier anderen;
τῷ Κλεάρχῳ ἐβόα ἄγειν τὸ στράτευμα
Klearchos riep hij toe het leger
κατὰ μέσον τὸ τῶν πολεμίων,
midden tegenover de vijanden op te stellen,
ὅτι ἐκεῖ βασιλεὺς εἴη:
omdat daar de koning was:
κἂν τοῦτ᾽, ἔφη, νικῶμεν,
‘En als we dat overwinnen’, zei hij,
πάνθ᾽ ἡμῖν πεποίηται.
is alles door ons tot een goed einde gebracht.’
[8.13] ὁρῶν δὲ ὁ Κλέαρχος τὸ μέσον στῖφος
Toen Klearchos de grote menigte in het midden zag,
καὶ ἀκούων Κύρου
en van Kyros hoorde dat
ἔξω ὄντα τοῦ Ἑλληνικοῦ εὐωνύμου βασιλέα
de koning voorbij de linkervleugel van de Grieken was.
(τοσοῦτον γὰρ πλήθει περιῆν βασιλεὺς
(Want zozeer overtrof de koning in getalsterkte
ὥστε μέσον τῶν ἑαυτοῦ ἔχων
dat het midden van zijn leger zich bevond
τοῦ Κύρου εὐωνύμου ἔξω ἦν)
voorbij de linkervleugel van Kyros.)
ἀλλ᾽ ὅμως ὁ Κλέαρχος οὐκ ἤθελεν
Toch wilde Klearchos niet
ἀποσπάσαι ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τὸ δεξιὸν κέρας,
zijn rechtervleugel terugtrekken van de rivier,
φοβούμενος μὴ κυκλωθείη ἑκατέρωθεν,
uit vrees dat hij van beide kanten omsingeld zou worden,
τῷ δὲ Κύρῳ ἀπεκρίνατο
en Kyros antwoordde hij
ὅτι αὐτῷ μέλει ὅπως καλῶς ἔχοι.
dat hij er voor zou zorgen dat alles goed zou gaan.
[8.14] καὶ ἐν τούτῳ τῷ καιρῷ
En op dat beslissende moment
τὸ μὲν βαρβαρικὸν στράτευμα ὁμαλῶς προῄει,
kwam het Perzische leger gelijkmatig dichterbij,
τὸ δὲ Ἑλληνικὸν ἔτι ἐν τῷ αὐτῷ μένον
maar het Griekse, nog op zijn plaats blijvend,
συνετάττετο
was bezig zijn opstelling te voltooien
ἐκ τῶν ἔτι προσιόντων.
met degenen die nog toestroomden.
[8.15] ἰδὼν δὲ αὐτὸν ἀπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ
Toen hij hem (Kyros) zag van uit het Griekse leger,
Ξενοφῶν Ἀθηναῖος,
de Athener Xenophon,
πελάσας ὡς συναντῆσαι
reed hij een eindje op om hem te ontmoeten,
ἤρετο εἴ τι παραγγέλλοι:
en vroeg hij of hij iets te melden had.
ὁ δ᾽ ἐπιστήσας εἶπε
Hij hield stil, sprak hem toe
καὶ λέγειν ἐκέλευε πᾶσιν
en beval hem te zeggen aan allen
ὅτι καὶ τὰ ἱερὰ καλὰ
dat zowel de gewone offers
καὶ τὰ σφάγια καλά.
als de bijzondere offers gunstig uitvielen.
[8.16] ταῦτα δὲ λέγων θορύβου ἤκουσε
Terwijl hij dat zei hoorde hij rumoer
διὰ τῶν τάξεων ἰόντος,
door de gelederen gaan,
καὶ ἤρετο τίς ὁ θόρυβος εἴη.
en hij vroeg wat dat rumoer was.
ὁ δὲ εἶπεν
Hij (Xenophon) zei
ὅτι σύνθημα παρέρχεται δεύτερον ἤδη.
dat het parool rond ging, voor de tweede keer al.
καὶ ὃς ἐθαύμασε
En hij (Kyros) vroeg zich verwonderd af
τίς παραγγέλλει
wie (dat parool) gaf,
καὶ ἤρετο ὅ τι εἴη τὸ σύνθημα.
en hij vroeg wat het parool was.
ὁ δ᾽ ἀπεκρίνατο: Ζεὺς σωτὴρ καὶ νίκη.
Hij (Xenophon) antwoordde:
‘Zeus redder en overwinning’
[8.17] ὁ δὲ Κῦρος ἀκούσας,
Toen Kyros dat hoorde
—ἀλλὰ δέχομαί τε, ἔφη,
zei hij: ‘Goed, dat neem ik over,
καὶ τοῦτο ἔστω.
en zo moet het zijn.’
ταῦτα δ᾽ εἰπὼν εἰς τὴν αὑτοῦ χώραν ἀπήλαυνε.
Terwijl hij dat zei reed hij naar zijn eigen post.
καὶ οὐκέτι τρία ἢ τέτταρα στάδια
En nog geen drie of vier stadiën
διειχέτην τὼ φάλαγγε ἀπ᾽ ἀλλήλων
waren de twee slaglinies van elkaar verwijderd
ἡνίκα ἐπαιάνιζόν τε οἱ Ἕλληνες
toen de Grieken hun krijgsgezang aanhieven
καὶ ἤρχοντο ἀντίοι ἰέναι τοῖς πολεμίοις.
en begonnen af te gaan op de vijanden.
[8.18] ὡς δὲ πορευομένων
Toen ze zo oprukten
ἐξεκύμαινέ τι τῆς φάλαγγος,
raakte een gedeelte van de slaglinie vóór,
τὸ ὑπολειπόμενον ἤρξατο δρόμῳ θεῖν:
het andere deel begon in draf te gaan;
καὶ ἅμα ἐφθέγξαντο πάντες
en tegelijk schreeuwden ze allemaal,
οἷον τῷ Ἐνυαλίῳ ἐλελίζουσι,
zoals steeds wanneer ze Ares aanroepen,
καὶ πάντες δὲ ἔθεον.
en allen begonnen te rennen.
[8.19] πρὶν δὲ τόξευμα ἐξικνεῖσθαι
Voor een pijl hen bereikt
ἐκκλίνουσιν οἱ βάρβαροι
wijken de Perzen achteruit
καὶ φεύγουσι.
en vluchten ze.
καὶ ἐνταῦθα δὴ ἐδίωκον μὲν κατὰ κράτος οἱ Ἕλληνες,
En toen achtervolgden de Grieken ze uit alle macht,
ἐβόων δὲ ἀλλήλοις μὴ θεῖν δρόμῳ,
en ze riepen elkaar toe niet in stormpas te lopen,
ἀλλ᾽ ἐν τάξει ἕπεσθαι.
maar in slagorde te volgen.
[8.20] τὰ δ᾽ ἅρματα
De zeiswagens echter,
ἐφέροντο τὰ μὲν δι᾽ αὐτῶν τῶν πολεμίων,
daarvan vlogen sommige tussen de vijanden zelf door,
τὰ δὲ καὶ διὰ τῶν Ἑλλήνων
andere ook tussen de Grieken door,
κενὰ ἡνιόχων.
zonder wagenmenners.
οἱ δ᾽ ἐπεὶ προΐδοιεν,
Wanneer zij ze aan zagen komen
διίσταντο:
sprongen ze opzij;
ἔστι δ᾽ ὅστις καὶ κατελήφθη
een enkeling werd ook wel gegrepen,
ὥσπερ ἐν ἱπποδρόμῳ
zoals ook wel op de renbaan gebeurt;
ἐκπλαγείς˙
als iemand de kluts is kwijtgeraakt.
καὶ οὐδὲν μέντοι οὐδὲ τοῦτον παθεῖν ἔφασαν,
en ze zeiden dat zelfs die niets opliep,
οὐδ᾽ ἄλλος δὲ τῶν Ἑλλήνων
en ook niemand anders van de Grieken
ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ ἔπαθεν οὐδεὶς οὐδέν,
ondervond in dat gevecht iets,
πλὴν ἐπὶ τῷ εὐωνύμῳ
alleen werd gezegd dat er op de linkervleugel
τοξευθῆναί τις ἐλέγετο.
iemand door een pijl getroffen werd.
[8.21] Κῦρος δ᾽ ὁρῶν
Toen Kyros zag
τοὺς Ἕλληνας νικῶντας
dat de Grieken de overwinning behaalden
τὸ καθ᾽ αὑτοὺς
op degenen tegenover hen,
καὶ διώκοντας,
en hen achtervolgden,
ἡδόμενος καὶ προσκυνούμενος ἤδη
verheugde hij zich en werd hij al geëerd
ὡς βασιλεὺς ὑπὸ τῶν ἀμφ᾽ αὐτόν,
als koning door degenen rondom hem;
οὐδ᾽ ὣς
zelfs niet onder deze omstandigheden
ἐξήχθη διώκειν,
liet hij zich verleiden de achtervolging in te zetten,
ἀλλὰ συνεσπειραμένην ἔχων
maar in gesloten formatie houdend
τὴν τῶν σὺν ἑαυτῷ ἑξακοσίων ἱππέων τάξιν
de slagorde van de zeshonderd ruiters om hem heen
ἐπεμελεῖτο ὅ τι ποιήσει βασιλεύς.
was hij bedacht op wat de koning zou doen
καὶ γὰρ ᾔδει αὐτὸν
want hij wist van hem
ὅτι μέσον ἔχοι τοῦ Περσικοῦ στρατεύματος.
dat hij in het midden zou zijn van het Perzische leger.
[8.22] καὶ πάντες δ᾽ οἱ τῶν βαρβάρων ἄρχοντες
Ook alle veldheren van de Perzen
μέσον ἔχοντες τὸ αὑτῶν ἡγοῦνται,
geven leiding terwijl ze in het midden zijn van hun mensen,
νομίζοντες οὕτω καὶ ἐν ἀσφαλεστάτῳ εἶναι,
menend dat zij zo het veiligst zijn,
ἢν ᾖ ἡ ἰσχὺς αὐτῶν ἑκατέρωθεν,
omdat hun krachtige troepen zo aan weerszijden waren,
καὶ εἴ τι παραγγεῖλαι χρῄζοιεν,
en als ze wensten iets mee te delen,
ἡμίσει ἂν χρόνῳ αἰσθάνεσθαι τὸ στράτευμα.
het leger dat (bericht) in de helft van de tijd zou ontvangen.
[8.23] καὶ βασιλεὺς δὴ
En zo kwam ’t dat de koning,
τότε μέσον ἔχων τῆς αὑτοῦ στρατιᾶς
zich toen in het midden bevindend van zijn leger,
ὅμως ἔξω ἐγένετο τοῦ Κύρου εὐωνύμου κέρατος.
zich toch bevond voorbij de linkervleugel van Kyros.
ἐπεὶ δ᾽ οὐδεὶς αὐτῷ ἐμάχετο ἐκ τοῦ ἀντίου
Omdat dus niemand tegenover hem streed met hem,
οὐδὲ τοῖς αὐτοῦ τεταγμένοις ἔμπροσθεν,
noch met degenen die voor hem opgesteld stonden,
ἐπέκαμπτεν
boog hij om
ὡς εἰς κύκλωσιν.
als voor een omsingeling.
[8.24] ἔνθα δὴ Κῦρος δείσας
Toen ging Kyros, bevreesd
μὴ ὄπισθεν γενόμενος
dat hij (de koning) achter hen gekomen
κατακόψῃ τὸ Ἑλληνικὸν
het Griekse leger neer zou houwen,
ἐλαύνει ἀντίος:
(hem) tegemoet
καὶ ἐμβαλὼν σὺν τοῖς ἑξακοσίοις
en aanvallend met de zeshonderd (ruiters)
νικᾷ τοὺς πρὸ βασιλέως τεταγμένους
overwon hij de voor de koning opgestelden,
καὶ εἰς φυγὴν ἔτρεψε τοὺς ἑξακισχιλίους,
en joeg hij de zesduizend op de vlucht,
καὶ ἀποκτεῖναι λέγεται αὐτὸς
en men zegt dat hij zelf
τῇ ἑαυτοῦ χειρὶ Ἀρταγέρσην τὸν ἄρχοντα αὐτῶν.
met eigen handen Artagerses hun aanvoerder doodde.
[8.25] ὡς δ᾽ ἡ τροπὴ ἐγένετο,
Toen de vlucht op gang kwam
διασπείρονται καὶ οἱ Κύρου ἑξακόσιοι
verspreidden zich ook de zeshonderd van Kyros,
εἰς τὸ διώκειν ὁρμήσαντες,
beginnend aan het achtervolgen;
πλὴν πάνυ ὀλίγοι ἀμφ᾽ αὐτὸν κατελείφθησαν,
slechts zeer weinigen bleven rond hem achter
σχεδὸν οἱ ὁμοτράπεζοι καλούμενοι.
vrijwel alleen degenen die zijn tafelgenoten genoemd worden.
[8.26] σὺν τούτοις δὲ ὢν καθορᾷ βασιλέα
In hun gezelschap zag hij de koning
καὶ τὸ ἀμφ᾽ ἐκεῖνον στῖφος:
en de lijfwacht om hem heen;
καὶ εὐθὺς οὐκ ἠνέσχετο, ἀλλ᾽ εἰπὼν
en terstond hield hij zich niet in, maar zeggend:
—τὸν ἄνδρα ὁρῶ
‘Ik zie de man’,
ἵετο ἐπ᾽ αὐτὸν
schiet hij op hem af
καὶ παίει κατὰ τὸ στέρνον
en treft hem op de borst
καὶ τιτρώσκει διὰ τοῦ θώρακος,
en verwondt hij hem door het harnas heen,
ὥς φησι Κτησίας ὁ ἰατρός,
zoals Ktesias, de arts, zegt,
καὶ ἰᾶσθαι αὐτὸς τὸ τραῦμά φησι.
en hij zegt dat hij zelf die wond heeft genezen.
[8.27] παίοντα δ᾽ αὐτὸν
Terwijl hij hem treft
ἀκοντίζει τις παλτῷ
treft iemand hem met een werpspies
ὑπὸ τὸν ὀφθαλμὸν βιαίως:
met alle kracht onder het oog.
καὶ ἐνταῦθα μαχόμενοι
En de daar strijdenden
καὶ βασιλεὺς καὶ Κῦρος
zowel de koning als Kyros
καὶ οἱ ἀμφ᾽ αὐτοὺς
en de strijders om hen heen
ὑπὲρ ἑκατέρου,
ter bescherming van beiden;
ὁπόσοι μὲν τῶν ἀμφὶ βασιλέα
hoe veel er van degenen rond de koning
ἀπέθνῃσκον
stierven
Κτησίας λέγει: παρ᾽ ἐκείνῳ γὰρ ἦν:
zegt Ktesias: want hij was bij hem.
Κῦρος δὲ αὐτός τε ἀπέθανε
Kyros zelf stierf echter
καὶ ὀκτὼ οἱ ἄριστοι τῶν περὶ αὐτὸν
en de acht dappersten van zijn begeleiders
ἔκειντο ἐπ᾽ αὐτῷ.
lagen op hem.
